Kalendarium:
* 25 kwietnia 1981 – z ZHP wystąpił Krąg Instruktorów "Zawisza" z Lublina, który powołał (czerwiec 1981) do życia nową organizację harcerską pod nazwą "Niezależny Ruch Harcerski" (NRH). Wkrótce do NRH przystępuje kilka środowisk warszawskich (14 WDH, 70 WDH, 1001 WDH) i wiele innych (do końca roku NRH liczy ok. 1000 członków).
* 13 grudnia 1981 wprowadzenie stanu wojennego i internowaniem działaczy opozycji, w tym wielu harcerzy. Związek, jako jeden z nielicznych, nie został zdelegalizowany. Rozpoczął się okres szykan i represji. Zakazano działania NRH (tworzące go środowiska kontynuowały pracę w różnych formach organizacyjnych - jawnych i podziemnych).
* 1982 – pod presją władz PRL Porozumienie KIHAM zostaje rozwiązane.
* 1985 – powstała w Koninie Polska Organizacja Harcerska (POH).
Dopiero okrągły stół w roku 1989 i nastanie nowego porządku w Polsce spowodowały prawdziwe, będące powrotem do tradycji, zmiany w Związku dokonane po części na IX (XXVI wg. przywróconej na nim numeracji przedwojennej) Zjeździe ZHP w 1989 roku.
Przywrócono przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie. Ilość harcerzy od lat 80. (1980 - ponad 3 mln.) systematycznie maleje (dziś ok. 150.000). Jednak ta tendencja nie jest już obecnie dynamiczna.
W 1989 roku z półkonspiracyjnego, działającego w łonie ZHP, Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz niezależnych środowisk działających poza ZHP powstał Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej, organizacja odwołująca się do zasad etyki chrześcijańskiej i tradycji narodowej, uważająca się za kontynuację przedwojennego ZHP. Wśród twórców ideowych ZHR wymienia się Stanisława Broniewskiego "Orszę", później jednak był zwolennikiem zjednoczenia harcerstwa.
Powstają także inne organizacje harcerskie (z różnego rodzaju niezależnych ruchów): Związek Harcerstwa Polskiego 1918 (połączył się z ZHR w 1993 roku), Polska Organizacja Harcerska (połączył się z ZHR 23 listopada 1997 roku), Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego "Zawisza", Niezależny Krąg Instruktorów Harcerskich Leśna Szkółka.
W 1996 roku ZHP został przyjęty do WOSM-u i do WAGGGS-u (Światowej Organizacji Ruchu Skautowego i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek).
W 1996 roku powstaje Stowarzyszenie Harcerskie, wyrastające z tradycji Hufca ZHP Warszawa Śródmieście, które w przeciwieństwie do innych organizacji harcerskich postanowiło pozostać otwarte również na osoby niewierzące (w 1995 roku ZHP powróciło do jednej, tradycyjnej roty Przyrzeczenia Harcerskiego, zgodnej z Konstytucją Światowej Organizacji Ruchu Skautowego).
