Kalendarium:
* od lipca 1944 - masowe i spontaniczne odradzanie się oraz powstawanie nowych drużyn harcerskich.
* 30 grudnia 1944 - Zarządzenie kierowników Resortów Administracji Publicznej i Oświaty: „Zepchnięte w podziemie przez okupanta Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności, Związek Harcerstwa Polskiego, powołuje się z powrotem do życia jawnego”. Powołanie Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej (TNRH), w skład której weszli instruktorzy harcerscy oraz działacze ZWM, OM TUR i „Wici”.
* początek 1945 - Nowe Prawo i Przyrzeczenie oraz Deklaracja Ideowa.
* rok 1945 - ZHP odradza się w tradycyjnym kształcie organizacyjnym (podział na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy). Początek Centralnych Akcji Szkoleniowych mających wykształcić nowych instruktorów. ZHP liczy ponad 200 tys. członków, ale na jednego instruktora przypadało 450 harcerzy.
* luty 1946 - Aleksander Kamiński zostaje drugim wiceprzewodniczącym ZHP.
* rok 1946 - Walka polityczna o wpływy w harcerstwie, tocząca się na forum władz Związku i Komisji Porozumiewawczej Organizacji Młodzieżowych, nie budzi zainteresowania na niższych szczeblach organizacyjnych, gdzie codzienna praca wychowawcza jest prowadzona według tradycyjnych form i metod. Służba harcerska jest nastawiona na udział w odbudowie kraju i zagospodarowaniu Ziem Odzyskanych. Harcerstwo stara się zachować neutralność polityczną. ZHP liczy 238 tys. członków.
* listopad 1946 - Pelagia Lewińska, pracownica wydziału propagandy KC PPR, zostaje Sekretarzem Generalnym ZHP, mając umożliwić opanowanie ZHP przez umocnioną po wyborach PPR.
* rok 1947 - Obóz rządzący próbuje (bez jednorodnej koncepcji) zdominować ZHP, które liczy 270 tys. członków.
* marzec 1947 - Aleksander Kamiński odchodzi z Naczelnictwa ZHP na skutek ataku ministra oświaty Stanisława Skrzeszewskiego na jego osobę oraz na harcerstwo, zawierającego bezpodstawne i krzywdzące zarzuty.
* 7 czerwca 1947 - TNRH uchwala nowy tekst Prawa i Przyrzeczenia dla uspokojenia nastrojów po odwołaniu Zjazdu Walnego.
* 14 czerwca 1947 - Podczas poświęconego sprawom harcerstwa posiedzenia partyjnej Komisji do Spraw Młodzieżowych przyjęto, że „ofensywa na harcerstwo powinna nastąpić ze wszystkich kierunków: Wojsko, Partia, Administracja szkolna, ZWM”.
* jesień 1947 - Grupa pepeerowska w naczelnych władzach harcerskich inicjuje prace nad przebudową programową i ideologiczną ZHP.
* 12 grudnia 1947 - Zostaje powołana Komisja Programowa obu Głównych Kwater w celu skoordynowania prac harcerzy i harcerek. Na jej czele staje Naczelniczka Harcerek Wiktoria Dewitzowa. Podstawowym założeniem projektu przebudowy programowej było „powiązanie harcerstwa z realnym życiem” poprzez włączenie go w realizację zadań ogólnospołecznych. Zerwano z uznawaną za wsteczną pedagogiką personalistyczną na rzecz pedagogiki społecznej: „punktem wyjścia działania wychowawczego nie jest osobowość dziecka, a realne potrzeby społeczne”.
* 27-29.02.1948 - Harcerska Służba Polsce – nowy program pracy harcerstwa proklamowany oficjalnie na konferencji instruktorskiej. (Był to centralny plan udziału Związku w odbudowie kraju, zmierzający do zasadniczego zwrotu w ZHP, polegającego na odejściu od dotychczasowego skautowego modelu pracy).
* lato 1948 - Akcja letnia przebiega pod znakiem HSP, czyli realizacji czterech kierunków-zadań: „Las i rola”, „Odbudowa”, „Kultura i Oświata”, „Dziecko i Zdrowie”. Podczas CAS kadra instruktorska zostaje zapoznana z podstawami marksizmu. ZHP liczy 290 tys. członków.
* 22 lipca 1948 - Utworzenie jednej (wzorowanej na radzieckim Komsomole) organizacji młodzieżowej – Związku Młodzieży Polskiej, w skład którego weszły ZWM, OM TUR, ZWM „Wici” oraz ZMD, oraz ściśle powiązanego z ZMP Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej. ZHP, traktowany jako organizacja młodszej młodzieży, nie podlegał zjednoczeniu.
* 1 października 1948 - Uchwała Głównych Kwater Harcerek i Harcerzy oraz dotychczasowego naczelnictwa o przekształceniu się w jeden kierowniczy organ Związku pod nazwą Naczelnictwa.
* koniec 1948 - Projekt Lewińskiej reorganizacji ZHP uzyskuje akceptację najwyższych władz partyjnych. Charakter nowego harcerstwa określała rezolucja Biura Organizacyjnego KC PZPR: „ZHP jest bazą dla dzieci pracującą na bazie szkoły ogólnokształcącej stopnia podstawowego (7-15 lat). Jest organizacją szeroką, powszechną, dobrowolną. Jest jedyną organizacją dziecięcą. Strukturalnie organizacja najniższych ogniw opiera się na szkole podstawowej, na wyższych szczeblach na podziale administracyjnym państwa. Harcerstwo ideologicznie i organizacyjnie związane jest z ZMP”. Po tej uchwale odchodzi kolejna grupa instruktorów z ZHP.
* 20 grudnia 1948 - Podjęta przez zebranych na konferencji komendantów i komendantki chorągwi uchwała oceniała, że „wychowanie skautowe, którego częścią było harcerstwo, zrodziło się w ustroju kapitalistycznym i jako typowy jego wytwór wiązało młodzież z grupami przeciwstawiającymi się postępowi społecznemu w Polsce, wzmacniając elementy nacjonalistyczne i reakcyjne. W związku z tym zebrani postanawiali: My instruktorzy, wychowawcy najmłodszego pokolenia budującego socjalistyczną Polskę, zrywamy ze wszystkimi pozostałościami wychowania skautowego i harcerskiego, które są odbiciem ustroju kapitalistycznego, i chcemy naszą robotę harcerską oprzeć na zasadach wychowania socjalistycznego”.
* 28 stycznia 1949 - Referat Pelagii Lewińskiej „Problemy przebudowy harcerstwa” opublikowany później jako „Walka o nowe harcerstwo”, według uczestników konferencji RTPD był „rewelacyjny zarówno dla pedagogów znających harcerstwo, jak i nie obznajomionych z nim. Druzgocząca krytyka ideologii i metod harcerskich obnażyła ich korzenie klasowe i stała się walną rozprawą z imperialistyczno-nacjonalistycznym systemem wychowawczym”.
* marzec 1949 - Ograniczono wiek młodzieży harcerskiej do 15 lat (a wkrótce do 14 lat). W konsekwencji ulegają rozpadowi liczne drużyny. Zlikwidowano "Na Tropie"- jedyne funkcjonujące jeszcze pismo harcerskie. Harcerski ruch wydawniczy zamarł.
* rok 1949 - Wprowadzono nowe stopnie i sprawności. Za podstawę pracy w roku 1949/1950 przyjęto referat Władysława Kosińskiego „W pracy i walce z klasą robotniczą wychowujemy młodzież harcerską”. Stopniowo eliminowano tradycyjne formy pracy i emblematy organizacyjne. Na miejsce krzyża i lilijki wprowadzono Odznakę Harcerską wzorowaną na znaczku ZMP. Instruktorów-księży zwalniano z funkcji i zabraniano wszelakich akcentów religijnych. Wprowadzono nowy mundur na wzór pionierski, podobnie jak i nowy salut zastępujący tradycyjny – wojskowy. Pozdrowienie harcerskie przyjęło formę „W nauce, pracy i walce – Czuwaj!”. Komendy chorągwi i hufców przemianowano na komendy wojewódzkie i powiatowe. Zlikwidowano harcerstwo starsze, a młodzież szkół średnich przekazano do ZMP i „Służby Polsce”. Zwolniono większość dawnych instruktorów oraz przyznano stopień harcmistrza wszystkim członkom Zarządu Głównego ZMP.
